Instemming echtgenoot zelfstandige nodig voor verklaring onvatbaarheid beslag hoofdverblijfplaats?

Een zelfstandige kan voor de notaris verklaren dat de woning, waarin hij zijn hoofdverblijfplaats heeft gevestigd, niet vatbaar is voor inbeslagname door schuldeisers. De instemming van de echtgenoot van de zelfstandige is hiervoor nodig. Stel dat de echtgenoot van de zelfstandige zonder reden zijn/haar instemming met die verklaring weigert? De impact van die weigering is beperkt omdat de zelfstandige zich door de rechtbank kan laten machtigen om de verklaring af te leggen zonder die instemming.

Waarom is een verklaring van onvatbaarheid beslag belangrijk?

Wie zijn zelfstandige activiteit uitoefent als eenmanszaak en niet via een vennootschap, is niet beperkt aansprakelijkheid. Bij eenmanszaken vormen het privévermogen en het beroepsvermogen immers één geheel. Het risico is dan niet ondenkbaar dat bij schulden of bij een faillissement de privéwoning (hoofdverblijfplaats) door schuldeisers in beslag wordt genomen.

Gelukkig bestaat er sinds 8 juni 2007 een specifieke regeling die ervoor zorgt dat de zelfstandige zijn woning-hoofdverblijfplaats tegen beslag van schuldeisers kan veilig stellen. De gezinswoning die wordt beschermd, is de woning waar men samen met het gezin zijn hoofdverblijf heeft. Het is de feitelijke situatie die telt. Het is dus niet noodzakelijk de woning waar men in het bevolkingsregister is ingeschreven.

Die specifieke bescherming geldt voor alle natuurlijke personen die zelfstandige zijn in België (handelaars, ambachtslui en vrije beroepers). De niet-beslagbaarheid geldt voor zelfstandigen in hoofdberoep,  in bijberoep en gepensioneerde zelfstandigen die na hun pensioen nog beroepsactiviteiten uitoefenen. Ook bestuurders en zaakvoerders kunnen van deze bescherming genieten.

Notariële akte vereist

Om de hoofdverblijfplaats te beschermen, moet u een verklaring van onvatbaarheid voor beslag afleggen bij een notaris naar keuze. De niet-beslagbaarheid heeft betrekking op elk zakelijk recht (eigendom, vruchtgebruik, blote eigendom, erfpacht, opstalrecht), met uitzondering van het gebruiksrecht en het recht van bewoning. De notariële akte wordt ingeschreven bij de hypotheekbewaarder.  De verklaring moet de gedetailleerde beschrijving van het onroerend goed bevatten, en de eigen, gemeenschappelijke of onverdeelde aard van de zakelijke rechten die de zelfstandige op het onroerend goed bezit, vermelden.

Gemeenschappelijke zakelijke rechten kunnen van bij de aanvang voor hun totaliteit niet vatbaar voor beslag worden verklaard.
Bij onverdeelde zakelijke rechten is de uitwerking van de verklaring beperkt tot het onverdeeld aandeel waarover de zelfstandige beschikt op datum van de akte.
Hetzelfde geldt bij opsplitsing in vruchtgebruik en blote eigendom.

Als u het onroerend goed tegelijk voor beroepsdoeleinden en als woning gebruikt, dan gelden er speciale regels. Bij gemengd gebruik van de woning moet het privégedeelte en het beroepsgedeelte duidelijk in de akte worden vermeld: als de beroepsoppervlakte minder dan 30 % beslaat, dan is heel het onroerend goed onbeslagbaar; als de beroepsoppervlakte 30 % of meer bedraagt, dan kan alleen het stuk privégedeelte onbeslagbaar worden verklaard.

Wat doen als echtgenoot niet instemt met verklaring?

De notaris kan de verklaring echter alleen verlijden nadat hij de instemming van de echtgenoot van de zelfstandige heeft gekregen. Stel nu dat die echtgenoot die instemming zonder gewichtige redenen weigert, of hij/zij vermoedelijk afwezig is, onbekwaam werd verklaard of in de onmogelijkheid verkeert zijn/haar wil te kennen te geven. U kan zich dan door de rechtbank van eerste aanleg en, in spoedeisende gevallen door de voorzitter van die rechtbank laten machtigen om de verklaring af te leggen zonder die instemming.

Nieuwe professionele schulden worden beschermd

De bescherming geldt enkel voor schuldvorderingen die bij de beroepsbedrijvigheid van de zelfstandige zijn ontstaan: professionele schulden of beroepsschulden, inclusief fiscale en sociale in zoverre die exclusief betrekking hebben op de beroepsbezigheid (bv. sociale bijdragen, RSZ en btw). Voor schulden die uit een misdrijf zijn ontstaan, kan de bescherming uiteraard niet worden ingeroepen.

De verklaring beschermt de woning van de zelfstandige wel enkel tegen beroepsschulden die na de registratie van de verklaring door de notaris zijn ontstaan. M.a.w. dit zijn de 'nieuwe' professionele schulden die in het kader van de beroepsactiviteit ontstaan.
De verklaring heeft ook uitwerking voor het verleden na het verlies van de hoedanigheid van zelfstandige, zelfs na een faillissement. Ze blijft ook uitwerking hebben bij verandering of stopzetting van de zelfstandige activiteit.
Op ieder ogenblik kan onder bepaalde voorwaarden van de verklaring worden afgezien. Dit heeft uitwerking ten aanzien van alle schuldeisers en de verklaring wordt geacht nooit te hebben bestaan. Een herroeping van de verklaring is ook mogelijk en heeft enkel uitwerking voor de toekomst.